Jak skutecznie wdrożyć strategię ESG w małych i średnich przedsiębiorstwach. Poradnik agencyjny

Sylwia JedyńskaSylwia Jedyńska
ESG
fot. unsplash.com/@maxvdo

ESG jest niczym Oscarowy film „Wszystko wszędzie naraz”. Fala zmian dotknie rzesze firm od  światowych potentatów po małe przedsiębiorstwa z każdej branży, w wielu aspektach i obszarach działania.  Ta zmiana (za)dzieje się w zawrotnym tempie. Do niedawna temat zrównoważonego rozwoju był niszowy. Dziś wchodzi do mainstreamu. Czy jest ktoś, kogo nie dotknie/ominie fala zbliżającego się tsunami ESG? Może tzw. jednoosobowe działalności gospodarcze będą mogły spać spokojnie, reszta powinna być co najmniej czujna.

Na początku, uwaga! Będzie dużo skrótów i akronimów: ESG, ESRS, CSRD, IPCC, MŚP, NFRD, CSDD, SBTi, OMG!

Główną ideą zrównoważonego rozwoju i ESG* (environment, social & governance) jest uwzględnienie wpływu na środowisko i ludzi (pracowników, społeczności, konsumentów) przy rozwoju biznesu i generowaniu zysków. Ograniczenie globalnego ocieplenia jest jednym z głównych wyzwań, przed którym stoi ludzkość. Biznes, odpowiadając pośrednio i bezpośrednio za ok. 70% emisji gazów cieplarnianych, ma do odegrania swoją istotną rolę. Powstrzymanie katastrofy klimatycznej to cel, do którego zobowiązało się 189 z 197 krajów  w Porozumieniu Paryskim, wśród których znalazła się także Polska wraz ze wszystkimi krajami Unii Europejskiej. Rządzący niemal wszystkich krajów świata zobowiązali się do utrzymania wzrostu temperatury do wartości poniżej 2C i docelowo do wartości 1,5C. Żeby to osiągnąć, jak wyliczają naukowcy z IPCC* (Intergovernemental Panel on Climate Change) jako społeczeństwo musimy ściąć emisje gazów cieplarnianych o połowę do 2030 roku i wyzerować je do 2050 roku.

W osiągnięciu neutralności klimatycznej w Unii Europejskiej pomóc ma wprowadzona strategia European Green Deal, której jednym z elementów jest strategia zrównoważonego finansowania. Jej wprowadzenie ma umożliwić inwestorom lokowanie kapitału w zrównoważone przedsięwzięcia. W związku z tym przygotowano system klasyfikacji działalności firm – taksonomię Unii Europejskiej i dyrektywę CSRD* Corporate Sustainability Reporting Directive do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju/ESG. To wszystko po to, aby mieć możliwość oceny na podstawie tych samych kryteriów, w jakim stopniu inwestycja czy przedsięwzięcie wpływa na otoczenie, na środowisko, na społeczność, czy pracowników. W zrównoważonym rozwoju biznesu chodzi o to, żeby tak korzystać z zasobów (klimatu, naturalnych zasobów, wody),  aby w przyszłości nie ograniczać lub wręcz nie uniemożliwiać dostępu do nich przyszłym pokoleniom.

Obecnie międzynarodowe korporacje, firmy z sektora finansowego, spółki giełdowe i duże firmy są bardziej lub mniej zaawansowane w temacie zrównoważonego rozwoju i wdrażania strategii ESG. Spełniają one także lepiej lub gorzej obowiązujące wymogi. Jak pokazują badania np. Fundacji Instrat, firm doradczych takich jak Deloitte, czy PWC, polskie firmy są na początku procesu. Polscy przedsiębiorcy deklarują natomiast, że przygotowują się do nadchodzących zmian legislacyjnych. A te obejmą bezpośrednio prawie 4000 firm z Polski. Mowa tu o dyrektywie CSRD Corporate Sustainability Reporting Directive, czyli mówiąc wprost cyklicznym rocznym sprawozdaniu,  w którym wskazane będzie, jaki dana firma ma wpływ na środowisko, na pracowników i społeczeństwo oraz jaki model zarządzania przyjęła (tzw. ład korporacyjny).

Co z małymi i średnimi przedsiębiorstwami?

Odnoszę wrażenie, że małe i średnie przedsiębiorstwa są aktualnie jeszcze poza bańką ESG. Według badania Polskiego Stowarzyszenia ESG, Instytutu Badań Rynkowych i Społecznych IBRiS oraz Quality Watch „Koszty i wyzwania ESG” 53% polskich firm nigdy nie słyszało o ESG. Połowa z badanych małych i średnich przedsiębiorstw uważa, że rola ESG pozostanie na niezmienionym poziomie, a 17%, że będzie maleć.

Czy tak będzie?

Dyrektywa CSRD będzie stopniowo obejmować coraz szerszą grupę przedsiębiorstw. W ostatniej fazie obejmie małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na giełdzie, które spełniają 2 z 3 kryteriów (średnioroczne zatrudnienie min. 10 pracowników, przychody netto > 700 tys. euro, suma bilansowa > 350 tys. euro). Te firmy będą zobowiązane do opublikowania pierwszego raportu ESG w 2027 r. na podstawie danych z 2026 r. z możliwością odłożenia tego terminu o maksymalnie 2 lata. Wcześniej, od 2026 r. dyrektywa obejmie duże przedsiębiorstwa, czyli spełniające 2 z 3 kryteriów (średnioroczne zatrudnienie min. 250 pracowników, przychody netto > 40 mln euro, suma bilansowa > 20 mln euro) oraz od 2025 – instytucje finansowe.

31 lipca 2023 r. Komisja Europejska przyjęła Europejskie Standardy Raportowania Zrównoważonego Rozwoju ESRS* (European Sustainability Reporting Standards), które są zbiorem wskaźników i miar. Przedsiębiorstwa objęte dyrektywą CSRD będą zmuszone więc do raportowania tych wskaźników. Standardy te podzielone są na cztery obszary:

  • a) Ogólne (General) – przekrojowe wskaźniki: wymagania ogólne, ujawnienia ogólne (strategia, zarządzanie, ocena istotności)
  • b) Środowisko (Environment): zmiany klimatu, zanieczyszczenia, zasoby wodne i morskie, bioróżnorodność i ekosystemy, wykorzystanie zasobów i gospodarka obiegu zamkniętego
  • c) Ludzie i społeczeństwo (Social): pracownicy, pracownicy w łańcuchu wartości, otoczenie społeczne, konsumenci i użytkownicy końcowid)
  • d) Ład korporacyjny (Governance) – praktyki biznesowe.

Małe i średnie przedsiębiorstwa nie będą jednak pozostawione same sobie z ogromem wyzwań związanych z ujawnieniem informacji ESG. Dla giełdowych małych i średnich przedsiębiorstw, ale także tych chcących dobrowolnie raportować kwestie ESG przygotowywane będą oddzielne, uproszczone zestawy wskaźników i standardów raportowania. Będą one pomocne przy przygotowywaniu ewentualnych odpowiedzi na zapytania klientów i kontrahentów.

Raporty ESG wg. dyrektywy CSRD i standardów ESRS będą podlegały obowiązkowemu zewnętrznemu i niezależnemu audytowi, tak jak to odbywa się to obecnie w przypadku raportów finansowych. Audytowi podlegać będą wyliczone wskaźniki, ale także wyniki analizy tzw. podwójnej istotności (double materiality assessment). Polega ona na zbadaniu wpływu w dwóch kierunkach:

  1. Na jakie obszary otoczenia (środowisko i klimat, kwestie społeczne: pracownicy, społeczności, konsumenci i użytkownicy końcowi) wpływa dana firma.
  2. Jakie obszary otoczenia wpływają na kondycję finansową firmy. Jeśli kontrahent/klient uzna w wyniku analizy podwójnej istotności, że zmiany klimatyczne nie są istotnym tematem w jego przedsiębiorstwie np. ze względu na emitowanie małej ilości gazów cieplarnianych. Taka firma nie będzie miała obowiązku raportować śladu węglowego. Musi natomiast ujawnić wnioski i wyjaśnienia z przeprowadzonej analizy podwójnej istotności i wykazać, że wpływ działalności na zmiany klimatyczne jest marginalny (nieistotny).

Wydaje się, że wykazanie nieistotnego wpływu na zmiany klimatyczne, zwłaszcza w Polsce, która jest 20. największym emitentem CO2 w wartości bezwzględnej i 22. największym emitentem per capita na świecie, ze względu na m.in. mix energetyczny oparty na węglu i gazie, będzie karkołomnym zadaniem.

Czy pozostałe małe i średnie przedsiębiorstwa mogą spać spokojnie, bo ich dyrektywa CSRD nie będzie dotyczyła?

Jeśli małe i średnie przedsiębiorstwa są częścią łańcucha dostaw firm objętych dyrektywą CSRD to z dużym prawdopodobieństwem można spodziewać się, że otrzymają – o ile to już nie nastąpiło – zapytania o zarządzanie obszarami zrównoważonego rozwoju od swoich dużych kontrahentów/klientów. Raportowanie kwestii zrównoważonego rozwoju dotyczy nie tylko działań operacyjnych/własnych firmy, ale także łańcucha dostaw. Duża firma objęta obowiązkiem raportowania ESG może poprosić swojego partnera biznesowego, który jest małą lub średnią firmą o informacje dotyczące śladu węglowego swojej działalności/produktu/usługi, polityki różnorodności w firmie tzw. #DEI Diversity, Equity, Inclusion, przestrzegania praw człowieka, praw pracowniczych czy polityki dot. ładu korporacyjnego.

Krajowa Izba Gospodarcza szacuje, że 37 000 przedsiębiorstw otrzyma od swoich kontrahentów zapytania dot. ESG w latach 2023 – 2024. W latach 2025 – 2026 (czyli w chwili obowiązku raportowania przez przedsiębiorstwa finansowe, spółki giełdowe oraz duże firmy) kolejne 99 000 firm otrzyma zapytania o kwestie zrównoważonego rozwoju.

Ponadto Komisja Europejska pracuje obecnie nad Dyrektywą należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Corporate Sustainability Due Diligeance Directive CSDD*). Dyrektywa CSDD będzie komplementarna wobec Dyrektywy CSRD i skupi się na wprowadzeniu obowiązku należytej staranności w obszarach poszanowania praw człowieka, wpływu na środowisko przedsiębiorstw nie tylko w odniesieniu do działań własnych firmy, ale także w łańcuchu dostaw. Nawet jeśli małe i średnie firmy nie będą objęte obowiązkiem wynikającym z dyrektywy CSDD to jej zapisy pośrednio wymuszą zmiany w działalności małych i średnich przedsiębiorstw, w kwestii stosowania zasad należytej staranności w temacie poszanowania praw człowieka i ochrony środowiska.

Wyprzedzając wejście w życie dyrektywy CSDD, niemiecki regulator wprowadził 1 stycznia 2023 r. ustawę należytej staranności w globalnym łańcuchu dostaw niemieckich firm w kwestii poszanowania praw człowieka i ochrony środowiska. W 2023 r.  niemieckie firmy zatrudniające min. 3000 osób są zobowiązane do zapobiegania naruszeniom standardów zrównoważonego rozwoju w swoim łańcuchu dostaw bezpośrednim i pośrednim. Od 2024 r. obowiązkiem tym zostaną objęte przedsiębiorstwa zatrudniające 1000 pracowników. Biorąc pod uwagę fakt, że największym odbiorcą polskiego eksportu od lat są Niemcy – w 2022 r. trafiło tam 28% sprzedawanych dóbr i usług – niemieccy kontrahenci będą z pewnością wysyłać zapytania do polskich podwykonawców w temacie poszanowania standardów ESG.

Czy małe i średnie przedsiębiorstwa mogą na swojej drodze spotkać ESG w innym obliczu niż wymogi prawne?

Tak. To są banki i ubezpieczyciele. Banki udzielają preferencyjnych warunków kredytowych firmom, które wykazują działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. A takim działaniem jest także mierzenie różnych współczynników tj. ślad węglowy. Polityka niektórych banków idzie w kierunku wycofywania się z finansowania przedsięwzięć związanych z paliwami kopalnymi. Można spodziewać się dalszego podnoszenia poprzeczki i eliminowania ze swojego portfela kredytowego przedsięwzięć wysokoemisyjnych jako wysoce ryzykownych. Podobne zasady zaczynają obowiązywać w przypadku firm ubezpieczeniowych. Ubezpieczenie kopalni węgla nie jest jeszcze niemożliwe w Polsce, ale coraz bardziej kosztowne. Także tu należy spodziewać się wycofywania ubezpieczeń sektora paliw kopalnych i wysokoemisyjnych przedsięwzięć z portfela ubezpieczycieli.

Są to też pracownicy, konsumenci i odbiorcy końcowi. Przez cały czas rośnie presja społeczna wywierana na firmy w kwestii ograniczania negatywnego wpływu na środowisko i na społeczeństwo. Według badania „Ziemianie atakują” z 2022 r. drugim – po wojnach i konfliktach zbrojnych – największym zagrożeniem są wg. respondentów zmiany klimatyczne. Na pytanie kto powinien działać, by uniknąć katastrofy klimatycznej, 53% respondentów wskazało, że rząd i przedstawiciele władzy, 46% – koncerny energetyczne, a 36% – korporacje i biznes (z najwyższym wzrostem odpowiedzi o 7 punktów procentowych vs. 2020 r.). Z kolei z badania PWC „ESG w dobrach konsumenckich i handlu detalicznym: nadal deklaracje, a nie rzeczywistość” wynika, że głównym motywatorem dla firm do podjęcia działań w obszarze ESG (drugi z największym odsetkiem wskazań po „centrali grupy”) są konsumenci (22%), na kolejnych miejscach: klienci (20%) i pracownicy (17%).

Jak małe i średnie przedsiębiorstwa mogą przygotować się do zmiany? Od czego zacząć

Dużym wyzwaniem dla małych i średnich firm, jak wynika z badań Polskiego Stowarzyszenia ESG są niewystarczające zasoby ludzkie oraz dostęp do wiedzy i ekspertów w obszarze zrównoważonego rozwoju. Pojawiły się na szczęście inicjatywy skierowane do małych i średnich przedsiębiorstw, które pomagają w kluczowych kwestiach. Przykładem jest np. opracowany przez ekspercką Fundację Climate Strategies Poland darmowe narzędzie do liczenia śladu węglowego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Oprócz dostępnego narzędzia online, które liczy emisje w oparciu o uznany standard GHG Protocol w zakresie 1 i 2 fundacja oferuje także rekomendowane działania obniżające emisje, webinaria i szkolenia z tematyki śladu węglowego przedsiębiorstwa czy produktu. Ponadto Krajowa Izba Gospodarcza pracuje nad krajowym standardem oceny ESG dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Warto budować kompetencje dotyczące zrównoważonego rozwoju wewnątrz firmy i samokształcić się w tym temacie oraz dzielić się wiedzą z pozostałymi pracownikami, a przede wszystkim z zarządem. Aby wprowadzić zmianę i przeprowadzić zieloną transformację w firmie potrzebne jest zrozumienie tematu i wyzwań oraz wsparcie przedstawicieli_ek najwyższego szczebla zarządczego.

Istnieje  wiele wiarygodnych i wartościowych źródeł wiedzy na temat zrównoważonego rozwoju firm, które udostępniają swoją wiedzę bez opłat. Są to między innymi:

Kolejnym krokiem jest stworzenie strategii zrównoważonego rozwoju biznesu, przygotowanie celu obniżenia śladu węglowego i planu dekarbonizacyjnego/redukcji emisji gazów cieplarnianych, planu gospodarki obiegu zamkniętego, przygotowanie polityk równościowych i różnorodnościowych w firmie (dot. udziału kobiet na najwyższych stanowiskach czy kwestii równości płacy, czy antydyskryminacyjnego podejścia do zatrudniania) oraz dotyczących polityki antykorupcyjnej.

Ilość tematów, z którymi należałoby się zaznajomić i zająć jest faktycznie spora i z początku może się wydawać to ogromnym wyzwaniem. Te drzwi, na szczęście, są już uchylone i jest spora grupa firm, które przeszły tę ścieżkę lub są w trakcie i mogą podzielić się swoim doświadczeniem i wiedzą. Group One oferuje wsparcie przy wdrażaniu strategii ESG w firmach, zwłaszcza małych i średniej wielkości. Na szczęście uruchamiane są też powoli środki z Krajowego Planu Odbudowy na zieloną transformację, w pierwszej kolejności dla firm z branży HoReCa*.

Może okazać się, że to, co wydawało się na pierwszy rzut oka niepotrzebnym obciążeniem, fanaberią i kosztem stanie się początkiem budowania przewagi konkurencyjnej w nowym obszarze tj. konkurencyjności klimatycznej. Stanie się też początkiem zmiany sposobu funkcjonowania firmy na mniej szkodliwy dla środowiska i bardziej harmonijny dla pracowników i społeczności lokalnej. Przede wszystkim, z szansą na utrzymanie kontraktów od swoich klientów, utrzymanie wartościowych pracowników i przyciągnięcie nowych, a także poprawę reputacji.

Słowniczek

  • ESG ang. environment, social & governance, czyli kwestie środowiskowe, społeczne i ładu korporacyjnego. Składowe zrównoważonego rozwoju firmy.
  • IPCC ang.Intergovernmental Panel on Climate Change to Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, czyli ciało doradcze ONZ, które dostarcza naukowych informacji na temat globalnego ocieplenia. Co kilka lat publikuje raporty podsumowujące  wyniki badań naukowców z całego świata.
  • CSRD ang. Corporate Sustainability Reporting Directive, czyli Dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, zgodnie z którą wszystkie duże przedsiębiorstwa oraz małe i średnie notowane na giełdzie będą ujawniać w swoich sprawozdaniach z działalności informacje dotyczące kwestii środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego. Informacje te będą raportowane wg. wspólnych europejskich standardów sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju (ESRS ang. European Sustainability Reporting Standard). Dla małych i średnich przedsiębiorstw notowanych na giełdzie zostaną przygotowane uproszczone ESRS.
  • ESRS ang. European Sustainability Reporting Standards czyli Europejskie standardy sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju, które są integralną częścią dyrektywy CSRD. To jednolity zestaw standardów i wskaźników, w oparciu o które powstawać będą raporty zrównoważonego rozwoju. Istnieje 12 standardów: 2 ogólne, 5 środowiskowych (E), 4 dotyczące ludzi i społeczeństwa (S) i 1 dot. ładu korporacyjnego (G).
  • CSDD ang. Corporate Sustainability Due Diligence Directive czyli Dyrektywa ws. należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. Celem dyrektywy jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom działalności przedsiębiorstw dla poszanowania praw człowieka i ochrony środowiska. Od 2024 roku dyrektywa CSDD objęte zostaną przedsiębiorstwa z UE zatrudniające powyżej 500 osób i przekraczające roczny obrót 150 mln euro.

Źródła:
– biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/8989572,nie-sprzedasz-niczego-bez-esg.html
– www.forbes.pl/kompas-esg/raportowanie-esg-dotyczy-wszystkich-firm/mem5hpc
– polskiestowarzyszenieesg.pl/raport-koszty-i-wyzwania-esg/
– biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/8990424,msp-pod-duza-presja-ale-i-z-premia-jak-duzi-przekonuja-malych-do-esg.html
– kig.pl/o-kig/wiedza-raporty-opinie/komitety-kig/
– finance.ec.europa.eu/regulation-and-supervision/financial-services-legislation/implementing-and-delegated-acts/corporate-sustainability-reporting-directive_en
– www.rp.pl/dane-gospodarcze/art37964451-mocny-wzrost-polskiego-eksportu-w-2022-roku-niemcy-wciaz-na-topie
– kpmg.com/pl/pl/home/insights/2023/01/legal-alert-potencjalne-nowe-obowiazki-polskich-przedsiebiorcow-wejsciem-w-zycie-niemieckiej-ustawy-o-lancuchu-dostaw.html
– www.gazetaprawna.pl/firma-i-prawo/artykuly/8582177,esg-raportowanie-male-i-srednie-firmy-notowane-na-gieldzie.html
– ziemianieatakuja.pl/
– www.reuters.com/business/sustainable-business/bnp-paribas-will-no-longer-provide-financing-development-new-oil-gas-fields-2023-05-11/
– www.bbc.com/news/science-environment-63975173