Najnowszy raport AI Chamber „Jak MŚP z Europy Środkowo-Wschodniej odnajdują się w świecie AI?” pokazuje, że region CEE znajduje się na rozdrożu cyfrowej transformacji. Badanie objęło ponad 3200 małych i średnich przedsiębiorstw pracowników z 11 krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym z Polski, Czech, Słowacji, Rumunii, Bułgarii i krajów bałtyckich.
Z badania wyłania się obraz pełen sprzeczności: choć ponad 75% MŚP deklaruje użycie narzędzi opartych na AI, tylko jedna na cztery firmy wdraża je na szerszą skalę.
Raport wskazuje na konkretne obszary, w których MŚP wykorzystują AI i gdzie generuje ona największą wartość biznesową. AI najczęściej wspiera analizę danych (40%), automatyczne tłumaczenia (35%) oraz automatyzację zadań (28%). Świadczy to o silnym nastawieniu małych i średnich firm na poprawę efektywności operacyjnej. Choć nie zawsze rewolucyjne, są to rozwiązania praktyczne i mierzalne – pozwalające optymalizować procesy wewnętrzne, automatyzować produkcję, poprawiać wydajność, redukować błędy manualne i zwiększać zaangażowanie klientów.
– Adopcja AI to nie tylko technologia, ale przede wszystkim dojrzałość organizacyjna – gotowe zespoły i strategia. MŚP z CEE mogą stać się liderami, jeśli dostaną wsparcie regulacyjne i edukacyjne – komentuje Tomasz Snażyk, prezes AI Chamber.
Estonia i Polska wyróżniają się jeszcze bardziej zaawansowanymi wdrożeniami, zwłaszcza w obszarze predykcji i monitorowania zachowań klientów. Pomimo tych sygnałów dojrzałości, narzędzia oparte na AI wciąż zbyt rzadko są wykorzystywane w obszarach bardziej strategicznych, takich jak rozwój produktu, zarządzanie łańcuchem dostaw czy analizy predykcyjne. To może oznaczać, że potencjał AI jest w regionie wykorzystywany głównie do poprawy efektywności operacyjnej, a niekoniecznie jako źródło przewagi strategicznej.
Technologiczni liderzy kontra cyfrowo wycofani
Raport segmentuje firmy na cztery grupy: “świadomi z barierami” – znają regulacje, wdrażają AI, ale walczą z oporem organizacyjnym; “praktyczni optymiści” – chętni do działania, ale z niższą świadomością prawną; “AI obojętni” – firmy bez wizji i wiedzy o AI; “cyfrowo wycofani” – ignorują AI, często uznając ją za zbędną. Z badania wynika, że im dłużej podmiot działa, tym bardziej opornie reaguje na zmiany technologiczne w kontekście AI. Aż 69% “cyfrowo wycofanych” to firmy działające na rynku od ponad dekady. Nowe podmioty (do 2 lat) częściej należą do “praktycznych optymistów”.
AI – sojusznik czy zagrożenie?
Jednym z kluczowych wniosków raportu AI Chamber jest wyraźna zależność między wielkością firmy a stopniem zaawansowania we wdrażaniu AI. Przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do 250 osób – czyli z górnego przedziału kategorii MŚP – znacznie częściej korzystają z zaawansowanych rozwiązań AI, co wynika z lepszej struktury zarządzania, dostępu do talentów i jasno określonej strategii. Z kolei mikroprzedsiębiorstwa (do 10 pracowników) pozostają w dużej mierze poza głównym nurtem wdrożeń, co wskazuje, że rzeczywista integracja AI nadal faworyzuje firmy z lepszym zapleczem strukturalnym. Równocześnie aż 61% pracowników – zwłaszcza w Polsce i Czechach – aktywnie szuka sposobów zastosowania AI w codziennej pracy, co potwierdza rosnącą otwartość na nowe technologie.
W jakich branżach AI sprawdza się najlepiej?
Ponad połowa wszystkich ankietowanych firm spodziewa się, że AI wpłynie na ich branżę. Największy odsetek takich deklaracji widoczny jest wśród podmiotów z Polski, gdzie taką opinię podziela aż 73% badanych. AI najczęściej wykorzystywana jest w branżach usługowych – ponad 70% firm z tego sektora uznaje ją za realne wsparcie. Przemysł i produkcja również wykazują wysoką otwartość (66%), podczas gdy handel pozostaje bardziej sceptyczny – mniej niż połowa firm detalicznych postrzega AI pozytywnie. Technologie te lepiej sprawdzają się tam, gdzie dominują procesy powtarzalne i możliwe do automatyzacji.
Nierówne wdrożenia AI w Europie Środkowo-Wschodniej
Choć AI zyskuje na znaczeniu w Europie Środkowo-Wschodniej, poziom wdrożeń i gotowości regulacyjnej znacznie różni się między krajami. Niemal dwie trzecie firm w regionie deklaruje chęć zwiększenia wdrożeń AI, a największe zainteresowanie pogłębianiem wykorzystania sztucznej inteligencji widać w Estonii (75%), na Słowacji (70%) i w Polsce (65%).
Czechy, Estonia i Polska należą do liderów wdrażania AI i gotowości regulacyjnej, podczas gdy Chorwacja, Łotwa i Bułgaria pozostają w tyle. Estonia to dziś bezdyskusyjny benchmark dla całej Europy Środkowo-Wschodniej – łączy wysoką świadomość, niskie bariery i otwartość na nowe technologie. Ponad 67% estońskich firm deklaruje pozytywny wpływ sztucznej inteligencji na swoją działalność – to najwyższy wynik w całym regionie. Estonia wyróżnia się także najwyższym wskaźnikiem znajomości unijnego AI Act (ponad 65%).
W Polsce – szóstej gospodarce UE i największym kraju regionu – widać rozbieżność między ambicjami a realnym wdrożeniem. Choć 57% polskich firm postrzega AI jako przewagę konkurencyjną, tylko 43% polskich firm ocenia wpływ AI pozytywnie, 39% deklaruje znajomość regulacji AI Act, a 35% nie planuje wdrażania AI. Te liczby pokazują, że Polska znajduje się na rozdrożu: deklaracje nie idą jeszcze w parze z realnymi wdrożeniami. Kluczem do poprawy może być intensywna edukacja przedsiębiorców i szeroko zakrojone programy wsparcia dla MŚP.
Badanie pokazuje, że z poziomem znajomości przepisów (AI Act) koreluje wprost skłonność do wdrażania AI. Państwa, które lepiej rozumieją regulacje, realizują je częściej i skuteczniej. Główne bariery pozostają edukacyjne – brak wiedzy hamuje działania, a niski poziom zainteresowania często wynika z braku zrozumienia potencjału technologii. Firmy z większym doświadczeniem z AI są też bardziej świadome i odpowiedzialne – tzw. heavy users AI (25% próby) częściej wdrażają zasady etyczne, angażują interesariuszy i dokonują oceny ryzyka.
Główne bariery? Ludzie, nie technologia
Choć AI dostępna jest szeroko, firmy wskazują, że to nie sprzęt czy koszty, lecz kompetencje i opór kulturowy są kluczowymi barierami. 40% wskazuje na brak wykwalifikowanego personelu, 30% na niezrozumienie korzyści, a 15% pracowników nie ufa AI. Znajomość przepisów? Zaledwie 39% użytkowników zna AI Act, a tylko 8% uważa się za w pełni gotowe do spełnienia wymogów prawnych. Dla porównania, wśród firm o niższym poziomie zaawansowania technologicznego znajomość regulacji spada do 29%.
Raport podkreśla kluczową rolę inwestycji w kapitał ludzki – ponad 60% firm podejmuje działania związane z podnoszeniem kwalifikacji w obszarze AI. Jednocześnie co czwarta firma nie podejmuje żadnych działań w tym zakresie, co może pogłębiać różnice w poziomie adaptacji technologii między liderami a resztą rynku.
Punkt zwrotny dla konkurencyjności regionu CEE
Wnioski raportu pojawiają się w przełomowym momencie, gdy sztuczna inteligencja radykalnie przekształca globalną dynamikę gospodarczą. Według UNCTAD wartość globalnego rynku AI ma osiągnąć 4,8 biliona dolarów do 2033 r., w porównaniu do 189 miliardów dolarów w 2023 r. – to 25-krotny wzrost w zaledwie dekadę. Ten przyspieszony rozwój ma nie tylko charakter technologiczny, ale również geopolityczny: USA i Chiny posiadają ponad 60% wszystkich patentów AI.
Zasadniczym wnioskiem płynącym z raportu AI Chamber jest stopniowe, ale wyraźne oswajanie się małych i średnich przedsiębiorstw z technologiami AI. Duża część małych firm w regionie nadal nie jest gotowych na wdrożenia AI, powołując się na brak wiedzy, czy wysokie koszty. Z drugiej strony – tam, gdzie dostęp do kompetencji i znajomość regulacji idą w parze, AI staje się potężnym narzędziem zwiększania produktywności i odporności na zmiany rynkowe.
– Okno możliwości dla Europy Środkowo-Wschodniej wciąż jest otwarte, ale czas działa na niekorzyść. Pytanie, przed którym stoją rządy, inwestorzy i przedsiębiorstwa, nie brzmi już „czy”, lecz „jak szybko, jak bezpiecznie i jak strategicznie” możemy wdrożyć AI, by nie zostać w tyle – podsumowuje Tomasz Snażyk.
Raport dostępny jest do pobrania na stronie aichamber.eu/report/how-do-smes-in-cee-find-their-way-in-the-world-of-ai/.
